NPCI શું અને કાર્ય તેની સેવાઓ

NPCI શું અને કાર્ય તેની સેવાઓ

તમે NPCIનું નામ ઘણી વાર સાંભળ્યું હશે. આજકાલ જ્યારે બધું ઓનલાઈન થઈ ગયું છે અને આપણે દરેક વસ્તુ માટે ઓનલાઈન ચૂકવણી કરવાનું શરૂ કરી દીધું છે, ત્યારે NPCI નું સમર્થન ઘણું વધી જાય છે. દેશની ઓનલાઈન બેંકિંગ સિસ્ટમ અથવા ઓનલાઈન પેમેન્ટ આના દ્વારા જ થાય છે. એક રીતે, ભારત દેશમાં ઓનલાઈન પેમેન્ટની પ્રક્રિયાને શક્ય બનાવવાનું કામ NPCI દ્વારા જ કરવામાં આવ્યું છે.

તેથી જો તમે NPCI નું સંપૂર્ણ સ્વરૂપ અને તેના વિશે વિગતવાર જાણવામાં રસ ધરાવો છો, તો આજે અમે તમારી સાથે તેની ચર્ચા કરવા જઈ રહ્યા છીએ. આજના લેખમાં, તમે NPCI વિશે વિગતવાર જાણશો જેથી તમે સમજી શકો આખરે NPCI શું છે અને તેનો દેશની બેંકિંગ સિસ્ટમ અને ચુકવણી સાથે શું સંબંધ છે. તો ચાલો NPCI વિશે શરૂઆતથી અંત સુધી બધું જાણીએ.

NPCI શું છે 

જેમ કે અમે તમને ઉપર કહ્યું છે કે NPCI દેશની કેશલેસ અર્થવ્યવસ્થા છે. આ એક એવી સિસ્ટમ છે જ્યાં દેશની તમામ રોકડ ડિજિટલ સ્વરૂપમાં કામ કરે છે. થોડા વર્ષો પહેલા સુધી જ્યારે કોમ્પ્યુટર કે ઈન્ટરનેટ નહોતું ત્યારે પૈસાની લેવડદેવડ માત્ર અને માત્ર રોકડના રૂપમાં જ થતી હતી. હવે તે નોટો હોય કે સિક્કા (ગુજરાતીમાં NPCI શું છે.) પરંતુ તે માત્ર રોકડના રૂપમાં જ હતા. તમારે જે પણ ખરીદવું હોય કે વેચવું હોય અથવા તમારે કોઈ સેવા લેવી હોય કે પૂરી પાડવી હોય, દરેક વસ્તુમાં રોકડનો ફાળો હતો.

પણ હવે જમાનો સાવ બદલાઈ ગયો છે. આજકાલ આપણે રોકડ ઉપાડવા માટે એટીએમ જવાની જરૂર નથી. આપણા બધાનું કોઈને કોઈ બેંકમાં ખાતું છે, પછી તે સરકારી હોય કે ખાનગી અને અન્ય કોઈ બેંકમાં. ઘણા લોકોના એકથી વધુ બેંકોમાં ખાતા છે. તેથી હવે દરેકનું બેંકમાં ખાતું છે, તેથી તેમાં પણ પૈસા હશે. તો હવે આવી સ્થિતિમાં, આપણે કોઈ વસ્તુ ખરીદવી પડશે અથવા કોઈ કરાર અથવા ડીલની પુષ્ટિ કરવી પડશે, પછી આપણે તેના માટે પૈસાની લેવડદેવડ ઓનલાઈન કરીએ છીએ અને તેના માટે રોકડની કોઈ જરૂર નથી.

તો આ બધું કામ જે રોકડ વગર થઈ રહ્યું છે, તે દેશની કોઈ સિસ્ટમ અથવા સિસ્ટમ દ્વારા મેનેજ કરવામાં આવ્યું હોવું જોઈએ જ્યાં આ તમામ ડેટા અથવા રેકોર્ડ રાખવામાં આવ્યો હશે અથવા જેના કારણે તે શક્ય બન્યું હશે. તેથી તે જ સિસ્ટમ NPCI તરીકે ઓળખાય છે. NPCI દ્વારા જ અમે એકબીજાને ઓનલાઈન પેમેન્ટ કરવા અને ખરીદી કરવા વગેરે સંબંધિત કામ કરવા સક્ષમ છીએ.

NPCI નું પૂરું સ્વરૂપ શું છે (NPCI full form in)

હવે તમારે એ પણ જાણવું પડશે કે NPCIનું પૂર્ણ સ્વરૂપ શું છે અથવા તેનો અર્થ શું છે. અત્યાર સુધી તમને ખબર પડી ગઈ હશે કે તે શું છે અથવા તેનું કામ શું છે, પરંતુ તમે હજી સુધી એ નથી જાણ્યું કે આખરે તેનું પૂરું નામ શું છે. તો હવે અમે તમારી સાથે NPCIનું સંપૂર્ણ સ્વરૂપ શેર કરવા જઈ રહ્યા છીએ.

તેથી જો આપણે NPCI ના સંપૂર્ણ સ્વરૂપ વિશે વાત કરીએ, તો તે નેશનલ પેમેન્ટ કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયા હશે, જે નેશનલ પેમેન્ટ્સ કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયાની જેમ અંગ્રેજી ભાષામાં લખવામાં આવશે. જો આપણે NPCI ના હિન્દી નામ વિશે વાત કરીએ તો તે નેશનલ પેમેન્ટ કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયા છે. આ અંતર્ગત સમગ્ર દેશમાં પેમેન્ટ સંબંધિત તમામ કાર્યો કરવામાં આવે છે.

NPCI ઇતિહાસ

હવે જો આપણે એનપીસીઆઈના ઈતિહાસની વાત કરીએ અથવા તો એ જાણવાની વાત કરીએ કે તેની શરૂઆત કેવી રીતે થઈ હતી અથવા તેની શરૂઆતમાં કોનું યોગદાન હતું, તો આજે અમે તમને જણાવીએ કે ભારતમાં એનપીસીઆઈની શરૂઆત વર્ષ 2008માં થઈ હતી. કંપની એક્ટ 2013ની કલમ 8 હેઠળ તેની નોંધણી કરવામાં આવી હતી. તે સીધી ભારતીય રિઝર્વ બેંક હેઠળ આવે છે અને તે ભારતની કેન્દ્ર સરકાર હેઠળનો નાણાકીય વિભાગ છે.

જો આ રીતે જોવામાં આવે તો, NPCI ના મુખ્ય અધ્યક્ષ ભારતના નાણામંત્રી અને RBI ના ગવર્નર છે જે તેને સંભાળે છે. આ બે હેઠળ તમામ નિર્ણયો લેવામાં આવે છે અને NPCI ચલાવવામાં આવે છે. ત્યારથી આજદિન સુધી NPCI માં ઘણી વૃદ્ધિ જોવા મળી છે કારણ કે લોકો ઓનલાઈન પેમેન્ટને વધુ મહત્વ આપવા લાગ્યા છે. આવી સ્થિતિમાં જેટલી વધુ ઓનલાઈન પેમેન્ટ થશે તેટલો જ તેમાં વધારો જોવા મળશે.

NPCI કેવી રીતે કામ કરે છે 

હવે આપણે જાણીશું કે આખરે આ NPCI કેવી રીતે કામ કરે છે અને તેની પ્રક્રિયા શું છે. તો આ માટે તમારે આખી પ્રક્રિયાને સમજવી પડશે કે શું કામ કરે છે અને કેવી રીતે કામ કરતું નથી. હવે દેશમાં કેટલી બેંકો કામ કરે છે, તેમાંથી કેટલીક સરકારી બેંકો છે, કેટલીક ખાનગી છે, કેટલીક સરકારી કે ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં છે અને અમુક કામ પોસ્ટ ઓફિસ દ્વારા પણ થાય છે. એ જ રીતે, ઘણી એપ્સ અથવા વેબસાઇટ્સ પણ ઑનલાઇન એકાઉન્ટ્સ ખોલે છે જેમ કે PayTM અથવા ભારતીય ટપાલ વિભાગ.

તેથી આપણે જોઈએ છીએ કે આપણા બધાના અલગ-અલગ બેંકોમાં ખાતા હોવા છતાં પણ આપણે એકબીજાને સરળતાથી પૈસા મોકલી કે મેળવી શકીએ છીએ પરંતુ આ બધું કેવી રીતે શક્ય છે. તો જવાબ NPCI દ્વારા મળશે પણ NPCI પણ આ બધું કેવી રીતે કરે છે? તો તમારે પહેલા જાણી લેવું જોઈએ કે દેશમાં કાર્યરત તમામ બેંકો અથવા નાણાકીય સંસ્થાઓને આ તમામ કામ કરવા માટેનું લાઇસન્સ ભારત સરકારની મુખ્ય અને કેન્દ્રીય બેંક રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા દ્વારા આપવામાં આવે છે. સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો, તમામ પ્રકારની બેંકો ભારતીય રિઝર્વ બેંક હેઠળ કામ કરે છે.

હવે ભારતીય રિઝર્વ બેંકે ભારતીયોમાં કેશલેસ સુવિધાને પ્રોત્સાહન આપવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે વર્ષ 2008માં NPCIની શરૂઆત કરી હતી, જેની મદદથી આપણે એક બેંકમાંથી બીજી બેંકમાં કોઈ પણ મુશ્કેલી વિના માત્ર થોડીક ક્લિક્સમાં પૈસાની આપ-લે કરી શકીએ છીએ. પછી સમય જતાં તેનો વ્યાપ વિસ્તરતો ગયો અને વિવિધ એપ્સ, વેબસાઈટ દ્વારા તેની પહોંચ ફેલાઈ ગઈ. જે પૈસા મોકલવામાં થોડા દિવસો કે કલાકો લાગતા હતા તેને સમયની માંગ પ્રમાણે થોડીક સેકન્ડમાં રૂપાંતરિત કરવામાં આવતા હતા.

તેથી આ રીતે NPCI ભારત સરકાર હેઠળ RBI હેઠળ કામ કરે છે અને દેશના તમામ પ્રકારના નાણાકીય વ્યવહારોમાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે. આ અંતર્ગત સમયાંતરે અનેક પ્રકારની સેવાઓ શરૂ કરવામાં આવી હતી, જેના કારણે તેની લોકપ્રિયતામાં વધારો થયો હતો. ચાલો તેમના વિશે પણ જાણીએ.

NPCI સેવાઓ અથવા તેના પ્રકારો (NPCI સેવાઓ ગુજરાતીમાં )

હવે જો તમે NPCI વિશે જાણતા હોવ તો તમારે એ પણ જાણવું જોઈએ કે ભારતના લોકોને કેવા પ્રકારની સુવિધાઓ આપવામાં આવી રહી છે. તમે આમાંથી મોટા ભાગના નામ તો સાંભળ્યા જ હશે અને તમે તેનો ઉપયોગ પણ કર્યો હશે પરંતુ તમને ખબર નહીં હોય કે આ બધા માત્ર એક પ્રકારનું NPCI છે અથવા આ સુવિધા NPCI દ્વારા જ આપવામાં આવી રહી છે. તો ચાલો જાણીએ NPCI દ્વારા આપવામાં આવતી સુવિધાઓ વિશે.

1. UPI

આજના સમયમાં, UPI એ પેમેન્ટ સિસ્ટમમાં પ્રથમ આવે છે જેનો ઉપયોગ મુખ્યત્વે દેશના લોકો દ્વારા કરવામાં આવે છે. ઓનલાઈન પેમેન્ટ કરવા માટે તમે જે પણ કોડ સ્કેન કરો છો તે મોટાભાગે UPI દ્વારા કરવામાં આવે છે, પછી ભલે તમે તેને Google Pay અથવા PhonePe અથવા અન્ય કોઈપણ એપથી કરો. દરેક વ્યક્તિ તમને UPI દ્વારા કોડ સ્કેન કરવાનો વિકલ્પ આપે છે.

આવી સ્થિતિમાં, યુપીઆઈનું સંપૂર્ણ સ્વરૂપ યુનિફાઈડ પેમેન્ટ્સ ઈન્ટરફેસ છે, જેમાં પૈસાની લેવડદેવડ વાસ્તવિક સમયમાં થાય છે. કહેવાનો અર્થ એ છે કે જો તમે અહીંથી કોઈને પૈસા મોકલો છો, તો 1 થી 2 સેકન્ડમાં સામેવાળાને તે પૈસા મળી જશે. તે એટલી ઝડપથી કામ કરે છે કે તેની સરખામણી અન્ય કોઈપણ પેમેન્ટ સિસ્ટમ સાથે કરી શકાતી નથી.

2. રૂપે કાર્ડ

જ્યારે પણ તમે બેંકમાં ખાતુ ખોલાવશો ત્યારે તેઓ તમને ATM કાર્ડ આપશે. તે કાર્ડ પર મોટે ભાગે VISA અથવા MasterCard અથવા અન્ય કોઈ નામ લખેલું હશે. તેથી આ તમામ વિદેશી સંસ્થાઓ છે જેના દ્વારા કાર્ડને આ નામ આપવામાં આવ્યું છે. પરંતુ ભારત સરકારે તેના દેશને આગળ વધારવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે NPCI હેઠળ RuPay કાર્ડ લોન્ચ કર્યું, જેને અંગ્રેજી ભાષામાં RuPay કહેવામાં આવે છે. આજના સમયમાં, RuPay કાર્ડ પણ બેંક દ્વારા ખૂબ મોટી માત્રામાં આપવામાં આવે છે.

3. ભીમ

થોડા વર્ષો પહેલા, જ્યારે ઓનલાઈન પેમેન્ટની પ્રક્રિયા પકડાઈ અને લોકો વિવિધ એપ્સ દ્વારા એકબીજાને ઓનલાઈન ચૂકવણી કરવા લાગ્યા અથવા ઓનલાઈન ખરીદી કરવાનું શરૂ કર્યું, ત્યારે ભારત સરકારે તેમાં એક પોર્ટલ પણ લોન્ચ કર્યું, જેનું નામ અંગ્રેજી ભાષામાં BHIM હતું. BHIM કહેવાશે. .

આના દ્વારા પણ આપણે એક એપ ઇન્સ્ટોલ કરવાની હોય છે અને તે એપ દ્વારા આપણે UPI, ફોન નંબર અથવા બેંક ખાતાની વિગતોના આધારે અન્ય લોકોને પૈસા મોકલી કે મેળવી શકીએ છીએ. તેથી એક રીતે તે ઓનલાઈન પેમેન્ટ કરવાની દિશામાં મહત્વનું પગલું હતું.

4. IMPS

હવે તમે IMPSનું નામ પણ સાંભળ્યું હશે જે ફક્ત રિયલ ટાઈમ છે. જો આપણે તેના સંપૂર્ણ સ્વરૂપ વિશે વાત કરીએ, તો તેને તાત્કાલિક ચુકવણી સેવા કહેવામાં આવશે. આમાં, જેમ તમે UPI માં કોડ સ્કેન કરીને પૈસા મોકલ્યા છે, તો IMPS માં તમે મોબાઇલ નંબર અથવા બેંક એકાઉન્ટ દ્વારા એકબીજાને પૈસા મોકલી શકો છો. જો તમે મોબાઈલ નંબર દ્વારા પૈસા મોકલતા હોવ તો સામેની વ્યક્તિનો મોબાઈલ નંબર અને તમારો મોબાઈલ નંબર બંને તેમના સંબંધિત બેંક ખાતાઓ સાથે જોડાયેલા હોવા જોઈએ.

5. સીટીએસ

CTS એટલે ચેક દ્વારા ઓનલાઈન પેમેન્ટનું પ્રમોશન. જેમાં ચેકનો ફોટો મોકલીને પૈસાની લેવડદેવડ ડિજિટલ રીતે કરવામાં આવે છે. એક રીતે, તમે ચેક કાપ્યા પછી કોઈનો ફોટો મોકલી શકો છો, જે તે બેંકને આપી શકે છે. ત્યારપછી બેંક અધિકારીઓ તે ચેકને વેરિફિકેશન કરીને ઓનલાઈન પેમેન્ટ કરશે. આ રીતે કોઈએ બેંકમાં જવું પડશે નહીં અને કામ થઈ જશે.

આ બધા સિવાય NPCI હેઠળ અનેક પ્રકારની સેવાઓ પૂરી પાડવામાં આવે છે. વિવિધ ક્ષેત્રોમાં ઓનલાઈન પેમેન્ટને પ્રોત્સાહન આપવામાં દરેક વ્યક્તિનું પોતાનું યોગદાન છે. તેમની શરૂઆત પણ આ કારણોસર કરવામાં આવી હતી જેથી રોકડમાં ઘટાડો કરી શકાય અને ઓનલાઈન પ્રચાર કરી શકાય. તો ચાલો જાણીએ કે NPCI હેઠળ અન્ય કઈ સેવાઓ પૂરી પાડવામાં આવે છે:

  • એનએસીએચ
  • NETC FASTag
  • *99#
  • NFS
  • AePS
  • ભીમ આધાર
  • e-RUPI
  • ઑટોપે
  • IPO
  • UPI 123Pay
  • આધાર OTP
  • UPI નંબર
  • ભારત બિલપે

NPCI શું છે – સંબંધિત FAQs

પ્રશ્ન: NPCI નો અર્થ શું છે?

જવાબ: NPCI નો અર્થ નેશનલ પેમેન્ટ કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયા છે.

પ્રશ્ન: NPCI લિંકનો અર્થ શું છે?

જવાબ: NPCI લિંકનો અર્થ છે કે તે રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા અથવા નાણાકીય વિભાગ દ્વારા ચૂકવણીના સુરક્ષિત વ્યવહાર માટે મોકલવામાં આવ્યો છે.

પ્રશ્ન: NPCI સરકારી છે કે ખાનગી?

જવાબ: NPCI એ એક સરકારી સંસ્થા છે અને તે સંપૂર્ણ રીતે ભારતના નાણાકીય વિભાગ હેઠળ સંચાલિત થાય છે.

પ્રશ્ન: શું NPCI પેમેન્ટ ગેટવે છે?

જવાબ: હા, NPCI એ પેમેન્ટ ગેટવે છે અને ભારતમાં કામ કરતી તમામ પેમેન્ટ આધારિત સુવિધાઓ તેના હેઠળ કામ કરે છે.

Leave a Comment